1) Foreks işlemleri ne demektir?
Foreks işlemleri (Foreign Exchange veya FX işlemleri) ülkelerin para birimlerinin birbirlerine olan görece değerlerinin spot olarak alınıp satıldığı ve genelde kaldıraç içeren işlemlerdir.
2) Türkiye’de foreks işlemleri yasal olarak ne zaman başlamıştır?
Uzunca bir süre kesin bir yasal mevzuat kapsamında bulunmayan foreks işlemleri, 27.08.2011 tarihli ve 28038 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Sermaye Piyasası Kurulu’nun (SPK) Seri:V, No:125 sayılı “Kaldıraçlı Alım Satım İşlemleri Ve Bu İşlemleri Gerçekleştirebilecek Kurumlara İlişkin Esaslar Hakkında” tebliğ ile SPK mevzuatı kapsamına alınmıştır. Tebliğ ile bu işlemlere aracılık edebilecek kuruluşların sahip olması gereken özellikler,
hizmet çeşitleri, yapılacak işlemlerin özellikleri vb konular belirli bir yasal mevzuata bağlanmıştır.
3) Dünyada foreks piyasalarının büyüklüğü ne kadar?
Günlük 5 trilyon doları aşan işlem hacmiyle dünyanın en likit piyasası konumundadır.
4) Türkiye’de foreks işlemlerinin büyüklüğü ve öngörülen hedef nedir?
İşlemlerin SPK mevzuatı kapsamına alınmasını takiben Türk yatırımcıların yaptığı foreks işlem hacmi her geçen gün artarak günlük 5 milyar doları geçmiş bulunuyor. Bu trendi ve global foreks piyasalarındaki hacimleri dikkate aldığımızda, bu piyasanın Türkiye’de çok daha gelişeceğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Ancak, işlem hacminin ulaşacağı seviye olarak bir rakam vermek kolay değildir. Çünkü piyasalardaki gelişmelere bağlı olarak dalgalı bir seyir söz konusudur.
5) Herkes bu piyasada işlem yapabilir mi? Sizce kimler bu piyasada işlem yapmalı?
Yasal olarak yatırım hesabı açmasında bir kısıt olmayan herkes bu piyasada işlem yapabilir. Ancak doğası itibariyle foreks piyasaları volatilitesi yüksek, ekonomik ve siyasi gelişmelere hayli duyarlı olduğu için bu gelişmelere
çok hızlı ve çok yüksek fiyat hareketleriyle reaksiyon verebilir. Dolayısıyla bu yüksek volatilitenin bilincinde olan ve kısa süre içerisinde büyük fiyat değişikliklerini tolere edebilecek yatırımcıların foreks piyasalarında işlem yapmaları sağlıklı olacaktır.
6)İşlemlerde bir alt limit var mı?
Herhangi bir yasal alt limit bulunmuyor. Ancak kurumlar farklı işlem veya hesap açılış alt limitleri uygulayabilir.
7) Bu piyasada işlem yapmak isteyenler kendini nasıl hazırlamalı?
Foreks piyasalarında işlem yapmak isteyen yatırımcılar bu piyasanın işleyiş detaylarını iyi öğrenmeliler. İşlem koşulları, pozisyon-teminat-kâr/zarar ilişkisini, bu ilişkinin fiyat değişikliklerinden nasıl etkilenebileceğini çok iyi anlayıp işlemlerini ve stratejilerini bu bilgiler doğrultusunda planlamalılar.
8) Bu piyasa yatırım amaçlı kullanılabilir mi? Yatırımcılar genelde nasıl kullanıyor?
Bu piyasa yatırım veya hedge amaçlı olarak kullanılabilir. Ancak, foreks piyasasının SPK regülasyonuna girmesinden önce bu alanda belirli bir yatırımcı kitlesi oluşmuş ve yatırımcılar belli alışkanlık ve tecrübe edinmiş bulunuyor. Kaldıraç sayesinde, küçük teminatlarla büyük işlem hacimleri yapmak mümkündür. Dolayısıyla küçük portföye sahip, günlük olarak sık işlem yapan ve ağırlıklı olarak bireysel olan yerli bir müşteri kitlesi var. Bu yatırımcıların diğer bir özelliği de foreks işlemleri dışındaki diğer sermaye piyasası işlemleriyle pek ilgilenmemeleri ve foreks’e konsantre olmalarıdır.
9) İşlem yapılacak kurumu seçerken yatırımcı nelere dikkat etmeli?
SPK mevzuatında “Kaldıraçlı Alım-Satım İşlemleri” kapsamında bulunan foreks piyasasında işlem yapmaya başlamadan önce çalışmayı düşündüğünüz kurumun yapmak istediğiniz sermaye piyasası işlemlerine ilişkin ‘yetki belgesi’ olup olmadığını kontrol etmeniz gerekir. İşlemlere başlamadan önce çalışılacak kurumun nasıl hizmet verdiğinin öğrenilmesi de sağlıklı olacaktır. Buna ek olarak, işlemler elektronik platformlar üzerinden yapıldığı ve hafta içi bu piyasalar 24 saat açık olduğu için yatırımcılar, kullanımı kolay, güvenli elektronik platformları sunabilen ve devamlı etkin destek sağlayabilen güvendikleri kurumları tercih etmeliler.
10) Foreks piyasasının yatırımcı açısından avantajları neler?
Foreks piyasasını cazip kılan avantajları, yüksek likidite, kaldıraç olanağı,emir çeşitliliği, birçok farklı enstrüman da işlem yapma olanağı, kolay ulaşım, çift yönlü işlem olanağı ve görece olarak düşük işlem masrafı olarak
sıralayabiliriz.
Yüksek likidite: Günlük 4-5 trilyon dolar civarı bir işlem hacmi ile foreks dünyanın en likit piyasası konumundadır. Yüksek işlem hacmi nedeniyle spekülasyon ve manipülasyon oluşması çok zordur.
Kaldıraç olanağı: Foreks’te alım-satım yaparken belirli bir teminat yatırarak teminatınızdan daha büyük miktarlarda işlem yapabilirsiniz.
Emir çeşitliliği: İşlemleriniz sırasında verebileceğiniz emirlerde sağlanan çeşitlilik sayesinde zararınızı sınırlayabilir veya kârınızı ayırabilirsiniz.
Bir çok farklı enstrüman: Foreks piyasalarında bir çok farklı parite bulunduğundan çok değişik döviz çiftlerinde işlem yapma olanağınız bulunuyor.
Kolay ulaşım: Elektronik platformlar sayesinde internete bağlanabildiğiniz her yerden, farklı cihazları kullanarak (dizüstü bilgisayar, akıllı telefon,tablet bilgisayar vs.) piyasalara ulaşabilir, kolaylıkla işlem yapabilirsiniz.
İki yönde de işlem yapma olanağı: Foreks piyasalarında, fiyatların her iki yöne gidişinde pozisyon alabilir ve kazanç sağlayabilirsiniz. Sadece fiyatlar yükselirken değil, düşerken de kazanma olanağınız vardır.
Düşük işlem masrafı: Foreks piyasalarında likidite yüksek olduğu için alış-satış fiyat farkları düşük olup, ek işlem ücret ve komisyonlar az ve sınırlıdır.
11) Kaldıraç oranı ne demek?
Yatırımcının koyduğu teminat miktarının kaç katına kadar pozisyon alıp işlem yapılabileceğini belirleyen orandır.
12) Dünyada foreks piyasasında kaldıraç oranı ne kadardır?
Ülkeden ülkeye değişmekte olup oranın 1’e 400’e kadar çıktığı bilinmektedir. Bununla beraber Japonya ve ABD’de çıkartılan yeni yasalarla kaldıraç oranları zorunlu olarak düşürülerek sınırlandırılmıştır.
13) Türkiye’de kaldıraç oranı ne kadar?
Türkiye’de mevzuat en fazla 1’e 100 kaldıraç oranına izin vermektedir.
14) Kaldıraç oranı ile yapılan bir işleme örnek verebilir misiniz?
Örneğin, 1’e 100 kaldıraç oranının olduğu bir sistemde yatırımcı 5.000 dolar teminat koyarak, 500.000 dolara kadar pozisyon alabilir.
15) Kaldıraçlı işlemlerde nelere dikkat etmek gerekir?
Kaldıraç, teminatınızdan çok daha fazla miktarda pozisyon almanızı sağlar. Dolayısıyla yatırımcılar kaldıraç kullanımını iyi ayarlamalıdır. Günlük hayattan bir benzetme yapmak gerekirse, hepimizin kullandığı arabalar saatte
150-160 kilometre hız yapabilir ama arabalar devamlı bu hızlarda kullanılmaz.
Hız, yol, trafik, hava şartları vs’ye göre ayarlanır. Kaldıraç kullanımında da benzer bir mantık uygulanmalıdır. Mevzuat ve sistem 1:100’e kadar izin veriyor diye kaldıracı her zaman maksimumda kullanmak riskli, hatta yanlış olacaktır. Piyasadaki gelişmelere, yatırım yapılan döviz paritesinin cinsine, ekonomik gelişmelere vs’ye bağlı olarak kaldıraç oranı ayarlanmalıdır.
16) Aracı kuruma ne kadar teminat yatırılıyor ve bu nerede saklanıyor?
Yatırımcılar yapmayı planladıkları işlem hacmi ve işlem büyüklüğüne bağlı olarak teminat yatırmalılar. Teminatlar Takasbank’ta saklanıyor.
17) İşlem gerçekleştirmek için her seferinde aracı kuruma gitmek gerekiyor mu?
Hayır. İşlemlerin hemen hemen hepsi bilgisayar veya akıllı cihazlar aracılığıyla elektronik ortamda verilen emirlerle gerçekleştirilmektedir.
18) Dünyada en çok hangi ürünlerin işlemleri tercih ediliyor?
Ülkeden ülkeye farklılık gösterse de spot euro/dolar ve ons/altın işlemleri en çok tercih edilen işlem türleridir.
19) Türkiye’de en çok hangi ürünlerin işlemleri tercih ediliyor?
Türk yatırımcısı ağırlıklı olarak euro/dolar, ons/altın ve dolar/TL işlemlerini tercih ediyor.
20) Bu piyasada kaç farklı ürün var?
Bu piyasada farklı para birimlerinin birbirlerine karşı olan değerlerine ek olarak spot altın ve gümüş işlemleri de bulunuyor. Teorik olarak bütün konvertibl dövizlerde, altın ve gümüşte işlem yapmak mümkün olmakla beraber pratikte ürün çeşitliliği kurumdan kuruma farklılık gösteriyor.
21) Foreks piyasasının çok riskli olduğu söyleniyor.Riski minimize etmenin bir yolu var mı?
En temel riskler yüksek volatilite, kaldıraç ve uzun işlem saatleri olarak özetlenebilir. Foreks piyasalarının volatilitesi yüksektir, ekonomik ve siyasi gelişmelere hayli duyarlıdır ve bu gelişmelere çok hızlı ve çok yüksek fiyat
hareketleriyle reaksiyon verebilirler. Bunun üzerine küçük teminatlarla büyük pozisyon alma imkanını sunan yüksek kaldıraç oranı da eklenince, kısa zamanda ciddi zararlar yaşanması gibi önemli bir risk ortaya çıkmaktadır.Dolayısıyla yatırımcılar kaldıraç kullanımında çok dikkatli olmalıdır. Piyasadaki gelişmelere, yatırım yapılan döviz paritesinin cinsine, ekonomik gelişmelere vs’ye bağlı olarak kaldıraç oranı ayarlanmalıdır. Ayrıcabu kadar volatil ve gelişmelere yüksek duyarlılık gösteren bu piyasalarda yapılan işlemlerin ve tutulan pozisyonların yakından ve sıkı bir şekilde takibi çok önemlidir. İşlem saatleri uzun olduğu için gecelik bırakılan pozisyonlarda yatırımcılar olası olumsuz gelişmelere karşı zararlarını sınırlandırmalı ve mutlaka ‘zararı durdur’ emirlerinden faydalanmalıdır.
22) Yatırımcı foreks piyasasında gerçekleştirdiği işlemleri nasıl takip edebilir?
Yatırımcılar foreks piyasasında yaptıkları işlemleri kullandıkları elektronik platformlar veya işlem yaptıkları kurumlardaki temsilcileri aracığıyla takip edebilirler.
23) Türkiye’de önümüzdeki dönemde foreks piyasalarında nasıl gelişmeler bekleniyor?
Piyasaya yeni oyuncuların geleceğini ve bunun da toplam işlem hacmini arttırıcı bir etkisi olacağı düşünülmektedir. Dolayısıyla pazar payı oranlarında değişiklikler olsa bile toplam pastanın büyümeye devam edeceği tahmin edilmektedir. Ayrıca dolar/euro, dolar/TL ve ons/altın paritelerine yoğunlaşmış olan işlemlerin daha farklı paritelere de yayılması ve fiyat rekabetinin artması şaşırtıcı olmayacaktır. Gelir çeşitliği az olup forekse yoğunlaşmış kurumların bu durumdan olumsuz etkilenmeleri söz konusu olabilir.
24) Türkiye’de bu piyasada işlem saatleri nedir?
Foreks piyasaları haftanın 5 günü 24 saat açıktır. Saat farklılığından dolayı Türkiye saatiyle pazarı pazartesine bağlayan gece başlayan işlemler cuma gecesi 23.00’e kadar sürer.
25) Foreks işlemlerinde aracı kurumlara ne kadar komisyon ödeniyor?
Kurumların uygulamaları birbirinden farklılık göstermektedir. Ancak genel uygulama işlemlerde direkt yüzdesel bir komisyon almak yerine, alış-satış fiyatları arasındaki fark (spread) üzerinden gelir elde edilmesi şeklindedir.
26) İşlemlerde kullanılan teminat çeşitleri nelerdir?
İşlemlerde kullanılan teminatlar üç ana başlıkta toplanabilir:
–Gerekli teminat: Bir pozisyon açabilmeniz için hesabınızda olması gereken minimum para miktarıdır. Gerekli teminat miktarı aşağıdaki formülle hesap edilebilir.
-Serbest teminat: Bir pozisyon açtıktan sonra hesabınızda kullanabileceğiniz para miktarıdır. Serbest teminat, bakiyenizden ödediğiniz toplam teminat miktarının çıkarılmasından sonra kar veya zararın eklenmesiyle belirlenir
ve anlık olarak değişir.
-Kullanılan teminat: Mevcut pozisyonunuzu açık tutmanız için aracı kurumunuzun bloke ettiği para miktarıdır. Bu bakiyeyi mevcut pozisyonunuzu kapatmadan kullanamazsınız.
27) İşlemlerde kullanılan ‘baz para birimi’ ve ‘karşıt para birimi’ kavramları ne demektir?
Bir para birimi çiftinde kote edilen ilk para birimine ‘baz para birimi’ (ya da baz döviz), diğer para birimine de ‘karşıt para birimi’ (ya da karşıt döviz) denir. Örneğin euro/dolar paritesinde euro baz döviz olurken, dolar karşıt dövizdir.
28) ‘Baz para birimi’ ve ‘karşıt para birimi’ uygulamada ne gibi farklılıklar yaratır?
Baz para birimi işlemin temel para birimi olarak kabul edilip işlem büyüklüğünün birimi olurken, karşıt döviz kâr ya da zararın hesaplandığı para birimi olacaktır.
29) ‘Kârı al’ ve ‘zararı durdur’ emirleri ne demektir? Nasıl kullanılır?
‘Kârı al’ ve ‘zararı durdur’ emirleri yatırımcıların risklerini sınırlamaları açısından önemli emirlerdir. Belirli bir kâr veya zarar seviyesine ulaşınca pozisyonların otomatik olarak kapatılmasını sağlar.
Kârı al : Açık olan işlemi önceden belirlenmiş bir fiyattan kapayıp kâr elde etmek amacıyla verilen emirlerdir.
Zararı durdur : Zararı sınırlamak amacıyla açık olan işlemi belirli bir fiyattan kapatmak için verilen emirlerdir.
30) Gün sonunda açık pozisyon bırakmak riskli midir? Bu risk için bir şey yapılabilir mi?
Foreks piyasaları dünyada 24 saat işlem gördüğü için eğer açık pozisyonunuz kalıyorsa gece sizin uyuduğunuz bir saatte olacak olumsuz bir gelişme ciddi zararlara neden olabilir. Bu nedenle gün sonunda açık kalan pozisyonlar
konusunda çok dikkatli olunmalı ve mutlaka zararı durdur emirleriyle doğabilecek zararlar sınırlandırılmalıdır.
31) Herhangi bir para biriminde uzun pozisyon ve kısa pozisyon ne demektir?
Foreks piyasasında bir para birimini diğer para birimiyle alıp satabilirsiniz. Bir döviz satın aldığınızda o dövizde ‘uzun’ pozisyonda, bir dövizi sattığınızda ise ‘kısa’ pozisyonda olursunuz. Örneğin, euro alıp karşılığında
dolar satarsanız (verirseniz) euro’da uzun, dolarda kısa pozisyonda olursunuz.
Döviz işlemlerindeki simetri sebebiyle her zaman bir dövizde uzun, diğerinde kısa pozisyondasınızdır.
32) Herhangi bir döviz paritesinde ‘alış yapmak’ ya da ‘satış yapmak’ ne demektir?
Bir döviz paritesinde ‘baz para’ biriminin ‘karşıt para’ birimi karşısında değer kazanacağını düşünerek satın alınması için yapılan işleme, ilgili döviz paritesinde ‘alış yapmak’. Karşıt para biriminin değer kazanacağını düşünerek
‘baz para’ biriminin satılması işlemine ise ilgili paritede ‘satış yapmak’ denir.
33) Foreks piyasasında standart işlem birimi var mıdır?
Foreks piyasalarında işlem birimi olarak genellikle ‘lot’ kullanılır. Standart lot büyüklüğü 100.000 birimdir. 100.000 birim çoğunlukla 100 K olarak kısaltılmaktadır.
34) Foreks işlemlerinden elde edilen kârdan vergi ödeniyor mu?
Foreks işlemlerinden elde edilen gelirler vergiye tabidir. Bu işlemlerden elde edilen gelirler VUK Geçici 67. madde kapsamında olmayıp, beyana tabidir.
35) Yatırım yapacaklara en önemli uyarılar
Yatırımcılar, her döviz paritesinin işleyiş ve davranış özelliklerinin farklı olabileceğini bilmeliler. Her döviz paritesinin (her ne kadar operasyonel işleyişte benzerlik gösterse ve fiyat hareketlerinde bir korelasyon olsa da)
kendine özgü bir işleyişi, etkilendiği ekonomik/finansal/politik gelişme ve bu gelişmelere reaksiyon biçimi vardır. Örneğin, euro/dolar paritesinde işlem yapan bir yatırımcı, aynı yatırım alışkanlıkları ve stratejisini doğrudan
pound/dolar paritesinde kullanmamalıdır. Paritelerin kendilerine has özellikleri, pozisyon-teminat-kâr/zarar ilişkileri hakkında yeterli tecrübe edinilmesi gerekir.